Dadorchuddir un o鈥檙 Placiau Porffor uchel eu bri i nyrs "arloesol a dewr" o Abertyleri, un o鈥檙 nyrsys Prydeinig cyntaf i wirfoddoli i helpu'r rhai a anafwyd yn Rhyfel Cartref Sbaen, ac a aeth ymlaen wedyn i bledio achos ei phroffesiwn ym Mhrydain.聽聽
Plac Thora Silverthorne, sydd i'w ddadorchuddio y tu allan i Amgueddfa Abertyleri, 艾叉A片, ddydd Gwener 13eg Mai, fydd y nawfed i'w ddadorchuddio dan gynllun Placiau Porffor Cymru. Syniad Aelodau鈥檙 Senedd, Julie Morgan a Jane Hutt, oedd y cynllun yn wreiddiol yn 2017, a鈥檌 nod yw dathlu gorchestion menywod Cymru sy鈥檔 aml heb eu cofio, a sicrhau bod eu straeon ysbrydoledig yn cael eu hadrodd i鈥檙 genhedlaeth nesaf.
Merch i l枚wr a dreuliodd ei bywyd cynnar yn Abertyleri oedd Thora Silverthorne. Cafodd ei thad, un o swyddogion yr NUM, ei ddiswyddo ar 么l Streic Fawr 1926 a gorfodwyd y teulu i adael Cymru er mwyn iddo ddod o hyd i waith. Mae ei theulu鈥檔 falch o鈥檜 gwreiddiau ac maen nhw 鈥渨rth eu bodd鈥� o gael bod yn bresennol yn achlysur y dadorchuddiad yn nhref enedigol Thora.
Dywedodd Lucy Craig, merch Thora:
鈥淩wy鈥� i mor gyffrous 鈥� ac mor falch 鈥� fod fy mam yn cael ei hanrhydeddu 芒 Phlac Porffor yn Abertyleri. Cafodd ei geni yn y dref a bu鈥檔 byw yno am 17 mlynedd gyntaf ei bywyd 鈥� blynyddoedd pan gafodd diwylliant a gwerthoedd Cymru effaith ddofn arni. Ffurfiwyd a hogwyd y daliadau sosialaidd fu ganddi gydol ei hoes nid yn unig ymhlith ei theulu a oedd yn ymwybodol iawn yn wleidyddol, ond gan y gymuned ehangach yn yr ardal hefyd.鈥�
Meddai Sue Essex, cadeirydd Placiau Porffor Cymru:
鈥淎r 么l hyfforddi fel nyrs yn Ysbyty Radcliffe, Rhydychen, fe wirfoddolodd Thora, yn ddewr iawn, i fynd i Sbaen gyda meddygon a nyrsys Prydeinig eraill - roedd hyn er gwaetha鈥檙 ffaith na fedrai air o Sbaeneg ac na fu hi y tu hwnt i Ynysoedd Prydain erioed cyn hynny. Yn ystod ei chyfnod fel metron yn Sbaen bu鈥檔 cynorthwyo gyda llawdriniaethau mewn adeiladau oedd wedi鈥檜 bomio, weithiau heb gyflenwadau meddygol sylfaenol fel anesthetig hyd yn oed.
鈥淵mhellach, ar 么l dychwelyd i鈥檙 DU, aeth Thora ymlaen i sefydlu Cymdeithas y Nyrsys, sef yr undeb nyrsys cyntaf i ddeillio鈥檔 uniongyrchol o blith gweithwyr ar lawr gwlad, a鈥檙 ail fudiad yn unig i gynrychioli鈥檙 proffesiwn nyrsio. Yn ddiweddarach fe ddaeth yn rhan o UNISON.
鈥淗offwn ddiolch i gyngor 艾叉A片 ac undeb UNISON am eu cymorth i osod y plac hwn a鈥檌 gwneud hi鈥檔 bosib i ddathlu鈥檙 hyn a gyflawnodd Thora.鈥�
Rhaid cofio cyfraniad arall a wnaeth Thora i hanes meddygol hefyd. Fel un o sylfaenwyr y Gymdeithas Feddygol Sosialaidd arweiniodd ddirprwyaeth i gwrdd 芒鈥檙 Prif Weinidog ar y pryd, Clement Attlee, a鈥檌 Ysgrifennydd Iechyd, Aneurin Bevan, yn ystod ffurfio鈥檙 Gwasanaeth Iechyd Cenedlaethol (GIG).
Mae鈥檙 plac wedi鈥檌 ariannu drwy garedigrwydd teulu Thora ac wedi ei greu gan y crochenydd o Gas-gwent, Julia Land. Bydd c么d QR 鈥楬istory Points鈥� ochr yn ochr ag ef er mwyn helpu ymwelwyr 芒鈥檙 amgueddfa ddysgu am ei bywyd.
Dywedodd Jane Hutt, Gweinidog dros Gyfiawnder Cymdeithasol Llywodraeth Cymru, a fydd yn bresennol yn y seremoni ddadorchuddio:
鈥淚 raddau helaeth, mae hanes wedi anwybyddu llwyddiannau menywod, yma yng Nghymru ac o gwmpas y byd. Mae prosiect y Placiau Porffor yn ffordd syml ond pwysig o ddechrau unioni鈥檙 cam yma.
鈥淢ae teulu Thora鈥檔 haeddu bod yn falch o'r hyn a gyflawnodd. Mae鈥檔 amlwg taw cyfiawnder cymdeithasol oedd canolbwynt ei gwaith o ran y rhai a anafwyd yn y rhyfel a hefyd o ran ei chydweithwyr yr oedd hi'n teimlo bod angen cynrychiolaeth well arnynt yn eu proffesiwn. Rwy鈥檔 si诺r bod ei hysbryd arloesol a鈥檌 chydwybod cymdeithasol yn deillio o鈥檌 magwraeth yn ferch i l枚wr o Gymru.鈥�
Dywedodd Julie Morgan, Aelod o鈥檙 Senedd dros Ogledd Caerdydd, a gafodd y syniad i gael Placiau Porffor yn wreiddiol:
鈥淧an ddechreuon ni鈥檙 cynllun Placiau Porffor roedden ni am sicrhau bod menywod a oedd wedi gwneud pethau ysbrydoledig yn ystod eu bywyd yn cael eu cofio. Mor aml fe welwch gerfluniau a phlaciau i ddynion tra bod llwyddiannau merched yn fynych heb eu nodi. Roedd penderfyniad Thora Silverthorne i ymuno 芒'r dynion a aeth i Ryfel Cartref Sbaen er mwyn helpu'r rhai a anafwyd yn un dewr. Peryglodd ei bywyd ei hun yn hollol anhunanol er mwyn cynorthwyo. Gorchest yr un mor drawiadol oedd dod yn 么l a sefydlu undeb i helpu nyrsys weithio tuag at ennill telerau ac amodau gwaith gwell. Mae hi鈥檔 fodel r么l gwych i ferched heddiw.鈥�
Dywedodd Cyngor 艾叉A片:
鈥淩ydym yn falch iawn o gefnogi鈥檙 achlysur hwn i ddathlu bywyd rhyfeddol Thora Silverthorne o Abertyleri, yma ym Mlaenau Gwent. Mae cynllun Placiau Porffor Cymru yn gyfle gwych i gydnabod yr hyn a gyflawnodd menywod o bob rhan o Gymru sy鈥檔 aml yn cael eu hanwybyddu.
鈥淢ae Thora yn fodel r么l rhagorol i鈥檔 plant a鈥檔 pobl ifanc, a dyma ffordd wych o sicrhau ein bod yn cofio ei hetifeddiaeth am byth.鈥�
Richard Hughes, Chief Executive, Awen Cultural Trust:
"鈥淢ae鈥檔 anrhydedd gennym yn Ymddiriedolaeth Ddiwylliannol Awen fod yn rhan o anrhydeddu llwyddiannau Thora Silverthorne. Mae cael plac porffor y tu allan i theatre y Metropole, yng nghalon Abertyleri, yn fodd gwych o sicrhau y caiff ei gorchestion a鈥檌 gwaith eu cofio gan genedlaethau鈥檙 dyfodol.鈥�